Φοβάστε μην κολλήσετε ιούς και μικρόβια και πλένετε πολλές φορές τα χέρια σας; Φοβάστε μήπως κολλήσετε AIDS και ηπατίτιδα; Ελέγχετε ξανά και ξανά πόρτες, διακόπτες, χερούλια, παράθυρα, κουζίνες και θερμοσίφωνες από φόβο μην σας κλέψουν ή πάρει φωτιά το σπίτι; Αυτοί οι έλεγχοι σας καταναλώνουν υπερβολικό χρόνο; Φοβάστε μήπως χάσετε τον έλεγχο και κάνετε κακό σε κάποιον ή στον εαυτό σας; Έχετε ανεπιθύμητες σεξουαλικές ιδέες, εικόνες ή παρορμήσεις (πχ. βιασμός, σοδομισμός παιδιού) που σας έρχονται στο νου χωρίς να το θέλετε και ενώ κάνετε ο,τι μπορείτε για να τις σταματήσετε; Αν τα αντικείμενα δεν είναι σε μια ορισμένη σειρά με τάξη και συμμετρία στο χώρο σας νιώθετε πανικό; Έχετε δυσκολία να πετάξετε άχρηστα αντικείμενα και συλλέγετε περιττά πράγματα; Νιώθετε πολύ άγχος και όλα αυτά περιορίζουν τη ζωή σας, σας καταναλώνουν πολύ χρόνο και σας προκαλούν προβλήματα στις σχέσεις σας με τους οικείους σας;
Αν ναι, τότε μπορεί να έχετε Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή!
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ανήκει στις διαταραχές παθολογικού άγχους. Υπολογίζεται ότι περίπου 200.000 άνθρωποι στην Ελλάδα πάσχουν από αυτή. Η αιτιολογία της διαταραχής δεν είναι ιδιαίτερα ξεκάθαρη. Φαίνεται ότι κάποιοι γενετικοί παράγοντες συμβάλλουν στην εμφάνιση της. Ενώ στο γενικό πληθυσμό η πιθανότητα να εμφανίσει κάποιος ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι 2%, εάν έχει κάποιον πρώτου βαθμού συγγενή με τη διαταραχή αυτή είναι 5%. Άρα ο κληρονομικός παράγοντας παίζει κάποιο μικρό ρόλο. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι η δυσλειτουργία κάποιων νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο, όπως για παράδειγμα της ντοπαμίνης, του GABA, και κυρίως της σεροτονίνης σχετίζονται με την εμφάνιση ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Αυτό το γνωρίζουμε καθώς συγκεκριμένα αντικαταθλιπτικά που δρουν στη σεροτονίνη επιφέρουν βελτίωση στα συμπτώματα της διαταραχής. Ακόμη, μέσα από απεικονιστικές μεθόδους του εγκεφάλου έχουμε βρει ότι σε κάποιες εγκεφαλικές περιοχές, όπως είναι τα βασικά γάγγλια και κυρίως το Ραβδωτό Σώμα και ο Κερκοφόρος Πυρήνας παρουσιάζουν αλλοιώσεις σε αρκετούς ανθρώπους με ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση , αλλά όχι σε όλους. Μάλιστα μελέτες δείχνουν ότι η υπερμεγένθυση του Κερκοφόρου Πυρήνα αλλάζει και έρχεται στο συνηθισμένο μέγεθος έπειτα από θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είτε με αντικαταθλιπτικά είτε με Ψυχοθεραπεία Συμπεριφοράς ή Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία (BT ή CBT).
Δεν είναι ακόμα ξεκάθαρος ο ακριβής ρόλος της ανατροφής και του περιβάλλοντος στη δημιουργία του προβλήματος αυτού. Φαίνεται, πάντως, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον που τους δημιουργούσε στρες, άγχος, ανησυχίες, υπερβολικές ευθύνες και ανατράφηκαν με μεγάλη αυστηρότητα, υψηλά στάνταρ επιδόσεων, ενώ συχνά είχαν αγχώδεις γονείς με υψηλές απαιτήσεις από τα παιδιά τους και υπευθυνότητα. Από εκεί φαίνεται να προκύπτουν κάποια γνωρίσματα του χαρακτήρα των ατόμων με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, που νιώθουν υπερβολικά αισθήματα ευθύνης για όλους και όλα γύρω τους, είναι διαρκώς ανήσυχοι και στρεσαρισμένοι και έχουν πολύ υψηλές προσδοκίες επίδοσης σε ό,τι αναλαμβάνουν από τον εαυτό τους και συχνά και από τους άλλους. Η έναρξη της διαταραχής είναι συνήθως στην παιδική ηλικία και την εφηβεία ή την πρώτη νεότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να συμβεί πιο μετά. Στους ανθρώπους με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αρέσει η καλή τάξη, «να είναι τα πράγματα σε μία σειρά», η οικονομία, η επιμονή στις λεπτομέρειες, η τελειοθηρία, η οργάνωση και το ακριβές πρόγραμμα.
Τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής αποτελούνται από ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες και παρορμήσεις που τις ονομάζουμε ιδεοληψίες. Ένα δεύτερο σύμπτωμα είναι οι τελετουργίες, τις οποίες επιστρατεύει το άτομο για να μειώσει τη δυσφορία και το άγχος που του δημιουργούν οι ιδεοληψίες. Αυτό που τελικά συμβαίνει είναι ένας διαρκής φαύλος κύκλος, όπου το άτομο βιώνει την παρουσία των ιδεοληψιών στο νου του σχετικά με ένα θέμα , οι ιδεοληψίες αυτές του δημιουργούν άγχος και δυσφορία και κάνει τελετουργίες για να μειώσει το άγχος, τη δυσφορία και τη συχνότητα των ιδεοληψιών. Αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς ιδεοληψίες – τελετουργίες είναι το βασικό πρόβλημα στη διαταραχή αυτή.
Υπάρχουν διάφορα είδη ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Τα βασικότερα και πιο συνηθισμένα έχουν να κάνουν με τα εξής θέματα :
- Ιδεοληψίες του ατόμου σχετικά με την καθαριότητα τις οποίες καταπολεμά με τελετουργίες πλυσίματος. Πολλές φορές το άτομο συνδέει την καθαριότητα με την προστασία και εξουδετέρωση μικροβίων και ιών που μπορούν να γίνουν επικίνδυνα για την υγεία τη δική του η των άλλων.
- Ιδεοληψίες του ατόμου σχετικά με το μήπως κάνει κακό στους άλλους ή στον εαυτό του ενώ δεν το θέλει (πχ. χτύπημα, φόνος, αυτοκτονία), τις οποίες ιδεοληψίες προσπαθεί να καταπολεμήσει με ελέγχους ότι δεν έβλαψε κανέναν, με αναζήτηση διαβεβαιώσεων από άλλους ότι δεν έκανε κάτι κακό και με την αποφυγή αντικειμένων που μπορούν να γίνουν όργανα εγκλήματος, όπως μαχαιριά, κατσαβίδια, ψαλίδια, οδήγηση με το αυτοκίνητο, ταινίες με σχετικό περιεχόμενο, ειδήσεις σχετικές, συζητήσεις για τέτοια θέματα κλπ.
- Ιδεοληψίες σχετικά με τη σεξουαλική τους συμπεριφορά που βιώνονται σαν φόβοι ότι μπορεί να χάσει τον έλεγχο και να προβεί σε άσεμνες σεξουαλικές ενέργειες ή να βιώνει ανεπιθύμητες εικόνες ή σκέψεις τέτοιων πράξεων (πχ. βιασμός, σοδομισμός παιδιού, παιδεραστία, ανησυχίες ομοφυλοφιλίας κλπ). Επιστρατεύει τελετουργίες προσευχής , απόσπασης προσοχής, καταστολής των εικόνων, έλεγχο της σκέψης και άλλες. Αποφεύγει παιδότοπους, παιδικούς σταθμούς, επισκέψεις σε σπίτια με παιδιά, μπαρ, ταινίες με σχετικό περιεχόμενο, ειδήσεις σχετικές, συζητήσεις για τέτοια θέματα κλπ. Το άτομο στην κατάσταση αυτή βιώνει τον εαυτό του ως κακό, μιαρό, έχει διαρκώς την αγωνία μήπως πραγματοποιήσει αυτά που φοβάται και αναρωτιέται διαρκώς, αν επειδή το σκέφτεται σημαίνει ότι το επιθυμεί στ’ αλήθεια.
- Ιδεοληψίες με ανεπιθύμητες σκέψεις και εικόνες σχετικά με τη θρησκεία, όπως βλάσφημες λέξεις, βλασφημίες, ύβρεις και εικόνες πχ. με αγίους σε άσεμνες σεξουαλικές πράξεις ή άλλες εικόνες. Ακόμη, μπορεί οι ιδεοληψίες να γίνουν διαρκείς αμφιβολίες αναφορικά με τη θρησκευτική του πίστη και συνείδηση. Επιστρατεύει τελετουργίες εξομολόγησης, προσευχής, απόσπασης προσοχής, καταστολής των εικόνων , έλεγχο της σκέψης και άλλες διαφορετικής μορφής. Αποφεύγει ταινίες με σχετικό περιεχόμενο, ειδήσεις σχετικές, συζητήσεις για τέτοια θέματα κλπ. Το άτομο στην κατάσταση αυτή βιώνει τον εαυτό του ως κακό, μιαρό , ανήθικο ενώ έχει διαρκώς την αγωνία μήπως πραγματοποιήσει αυτά που φοβάται και αναρωτιέται διαρκώς, αν επειδή το σκέφτεται σημαίνει ότι το επιθυμεί στ’ αλήθεια.
- Ιδεοληψίες σχετικά με φόβους μήπως το άτομο χάσει κάτι σημαντικό, που το οδηγούν σε τελετουργίες συλλογής πραγμάτων και αντικειμένων και αδυναμία να πετάξει περιττά αντικείμενα γεμίζοντας περιοχές του σπιτιού με σκουπίδια και άχρηστα αντικείμενα από φόβο μη πετάξει κάτι και χαθεί κάτι σημαντικό.
- Ιδεοληψίες σχετικά με τη συμμετρία και τη σειρά των αντικειμένων στο χώρο ή τη σειρά και τον τρόπο των ενεργειών. Οι τελετουργίες στην περίπτωση αυτή έχουν να κάνουν με τον υπολογισμό της συμμετρίας, της χρονομέτρησης, της ακρίβειας, της απόστασης και της σειράς ανάμεσα στα πράγματα.
- Διάφορες άλλες ιδεοληψίες που εμπλέκουν το άτομο σε τελετουργίες διαρκούς επανελέγχου καταστάσεων για διάφορα θέματα με κατανάλωση χρόνου άνω της μιας τουλάχιστον ώρας ημερησίως (πχ. θερμοσίφωνα μην εκραγεί, μάτι της κουζίνας μην πιάσει φωτιά, πίνακα ασφαλείας του ρεύματος, κλειδαριές στο σπίτι, το γραφείο ή το αμάξι για αποτροπή ληστείας, ελέγχου ορθογραφίας ενός κειμένου διαρκώς, άκουσμα ήχων ή διαλόγων, θέασης εικόνων κλπ).
Οι ιδεοληψίες και οι τελετουργίες κάνουν το άτομο να βιώνει μία καθημερινότητα πολύ δύσκολη για τον ίδιο αλλά και για τις σχέσεις του με τα υπόλοιπα άτομα γύρω του, διότι συχνά τα εμπλέκει στις τελετουργίες που κάνει. Ερμηνεύει όσα του συμβαίνουν με διάθεση επίκρισης για τον εαυτό του, μειώνοντας την αξία και την αυτοεκτίμησή του. Βρίσκεται σε μία διαρκή κατάσταση άγχους.
Συχνά η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να συνυπάρχει με άλλες διαταραχές, όπως η διαταραχή πανικού, η κατάθλιψη, το σύνδρομο Tourette , η κοινωνική φοβία , η βουλιμία και η ανορεξία. Είναι, όμως, πιθανό να συνυπάρχει και με άλλες ψυχικές διαταραχές αν και λιγότερο συχνά. Σε γενικές γραμμές είναι ένα πολυδιάστατο πρόβλημα και για το λόγο αυτό , αρχικά, ο θεραπευτής σας μπορεί να χρειαστεί περισσότερες από μία συνεδρίες, ίσως δυο και τρεις, για να κατανοήσει σε βάθος ποιό ή πόσα είδη ιδεοληψιών και τελετουργιών έχετε, τι θεραπείες ακολουθήσατε ως σήμερα και τι αποτέλεσμα είχαν, την επίδραση του προβλήματος στην επαγγελματική, κοινωνική και οικογενειακή σας ζωή, το ιστορικό ανάπτυξής σας και αν συνυπάρχουν άλλες ψυχικές διαταραχές ταυτόχρονα. Αυτό είναι , αρχικά, απαραίτητο προκειμένου να σας παρουσιάσει ένα επαρκές, κατανοητό και «κομένο και ραμμένο στα μέτρα σας» πλάνο θεραπείας, ώστε να αποφασίσετε αν το μοντέλο αυτό θεραπείας σας ταιριάζει και σας πείθει για την αξία του να το εφαρμόσετε.
Επίπτωση στη Ζωή
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή είναι η Πέμπτη αιτία Αναπηρίας ανάμεσα στις ψυχικές διαταραχές μετά τις ψυχώσεις, την κατάθλιψη, τον αυτισμό , τη νοητική υστέρηση και την εξάρτηση από ουσίες. Μπορεί να έχει μικρή επίδραση στη ζωή του ασθενούς, μέτρια ή βαριά οδηγώντας τότε στην αναπηρία. Παρεμποδίζει τις καθημερινές δραστηριότητες του ατόμου στην εργασία, την ακαδημαϊκή ή σχολική επίδοση, τον έρωτα και την άντληση ικανοποίησης και χαράς.
Οι ασθενείς με ΙΨΔ, σύμφωνα με έρευνες, σε ποσοστό 25% έχασαν ερωτικούς συντρόφους και 22%-40% φίλους εξαιτίας του προβλήματος.
Η ΙΨΔ έχει υψηλή συσχέτιση με την εμφάνιση κατάθλιψης και τα συνεπακόλουθα που η κατάθλιψη επιφέρει (πχ. αυτοκτονικότητα) καθώς και με τη χρήση αλκοόλ ή άλλων ουσιών. Επίσης, είναι πιθανό να εμφανίσουν και άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω. Η επιβάρυνση στην οικογένεια είναι πολλές φορές μεγάλη.
Διαθέσιμες Θεραπείες
Η ριζική αντιμετώπιση και το ξεπέρασμα της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής είναι εφικτά. Έρευνες έχουν δείξει ότι η ψυχολογική αντιμετώπιση με Συμπεριφοριστικές Παρεμβάσεις μπορεί να έχει αποτέλεσμα που αγγίζει τα ποσοστά του 70%-80% δηλαδή 7-8 στους 10 ασθενείς το ξεπερνούν το πρόβλημα!
Τα αποτελέσματα των Συμπεριφοριστικών Ψυχολογικών Παρεμβάσεων αντέχουν στο χρόνο καθώς η πιθανότητα υποτροπής είναι μικρή. Η διάρκεια είναι σύντομη και στοχεύει στην τροποποίηση των λανθασμένων χειρισμών του ασθενούς να ελέγξει τις ιδεοληψίες του και να ανακουφιστεί από τη δυσφορία, το φόβο, το άγχος ή την αηδία που αυτές του προκαλούν. Με τη Συμπεριφοριστική Ψυχολογική Παρέμβαση μαθαίνει πώς να διαχειρίζεται ορθά τα συμπτώματά του και έτσι γίνεται θεραπευτής του εαυτού του. Αποκτά δηλαδή τον έλεγχο του προβλήματος και αντί να τον ελέγχει η ΙΨΔ την ελέγχει ο ίδιος. Αυτό τελικά τον οδηγεί στη θεραπεία , τη διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής αν λαμβάνει και τις πολύ μειωμένες πιθανότητες υποτροπής συγκριτικά με τη διακοπή της φαρμακοθεραπείας.
Η Φαρμακοθεραπεία είναι η άλλη λύση για την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Η βελτίωση με τα φάρμακα φτάνει στο 55%-65%. Ωστόσο, λόγω των υψηλών πιθανοτήτων υποτροπής, η λήψη της είναι συνήθως μακροχρόνια. Ο λόγος της υποτροπής είναι ότι το άτομο δε μαθαίνει να κάνει κάτι το ίδιο για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του με αποτέλεσμα να εξαρτάται η βελτίωσή του μόνο από τα φάρμακα. Έτσι, όταν σταματά την αγωγή και τα συμπτώματα ξαναέρχονται δεν ξέρει πώς να τα διαχειριστεί με αποτέλεσμα να υποτροπιάζει και να χρειάζεται να ξαναπαίρνει φάρμακα. Μάλιστα, η δοσολογία των φαρμάκων συνήθως αλλάζει και γίνεται ισχυρότερη όταν το άγχος του από την υπόλοιπη ζωή του είναι πιο έντονο. Εδώ πρέπει να συνυπολογιστεί το γεγονός ότι τα ψυχοφάρμακα μπορεί να προκαλέσουν παρενέργειες στον ασθενή.
Ο συνδυασμός Συμπεριφοριστικής Ψυχολογικής Παρέμβασης και φαρμακοθεραπείας εφαρμόζεται όταν είναι απαραίτητο. Η Συμπεριφοριστική Ψυχολογική Παρέμβαση εφαρμόζεται για να διακόψει ένας πάσχων σταδιακά τα φάρμακά του. Ανάμεσα στις δυο επιλογές, φαρμακοθεραπεία και Συμπεριφοριστική Ψυχολογική Παρέμβαση η δεύτερη έχει καλύτερα αποτελέσματα και λιγότερες υποτροπές.
Το κόστος και οικονομικά με τη συνεχή αλλαγή φαρμάκων, τις υποτροπές που αρχικά κόβει και σύντομα ξαναρχίζει να πληρώνει για τα φάρμακα, τις πληρωμές επισκέψεων συνεχώς σε ψυχιάτρους και το κόστος από την πτώση της απόδοσής του στην εργασία ή τη μη εύρεση εργασίας για το λόγο αυτό είναι μεγάλο μπροστά στο χαμηλό κόστος της αντιμετώπισής της. Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το κόστος διατήρησης της διαταραχής στη ζωή είναι τεράστιο καθώς ο άνθρωπος χάνει τη φυσιολογική του ζωή που έκανε πριν, ενώ γυναίκες λόγω των ψυχοφαρμάκων έχουν ανησυχίες για την εγκυμοσύνη.