Πώς αναπτύσσεται ο άνθρωπος

Στο προηγούμενο άρθρο μας διαβάσατε πως το δίλημμα Γεννιόμαστε ή Γινόμαστε είναι κατ’ουσίαν ανύπαρκτο, καθώς είναι η αλληλεπίδραση Γονότυπου-Περιβάλλοντος που παίζει το σπουδαιότερο ρόλο.

Ως περιβάλλον στην ψυχολογία νοούμε τόσο το περιβάλλον της μήτρας που φιλοξενεί ένα έμβρυο, όσο και το φυσικό περιβάλλον, το οικογενειακό περιβάλλον και το κοινωνικό περιβάλλον.

Το περιβάλλον της μήτρας είναι σπουδαίας σημασίας στην ανάπτυξη του ατόμου. Μια μητέρα που είναι εξαρτημένη από το αλκοόλ μπορεί να γεννήσει ένα νεογνό που με τη γέννηση του να εμφανίσει στερητικό σύνδρομο από το αλκοόλ. Αυτό το παράδειγμα δείχνει  πως συμπεριφορές της μητέρας στην εγκυμοσύνη μπορούν να έχουν μια επίδραση στο έμβρυο και το νεογνό αργότερα. Σε άλλες έρευνες γνωρίζουμε ότι το νεογνό μπορεί να αναγνωρίσει τη φωνή της μητέρας του πιο γρήγορα από των άλλων ανθρώπων και να ανταποκριθεί σε αυτή. Βλέπουμε δηλαδή ότι ήδη από την εμβρυική περίοδο κάποιες εμπειρίες εγγράφονται στο Νευρικό σύστημα του ανθρώπου. Είναι η πρώτη περίοδος που γίνεται η αρχική αλληλεπίδραση Γονότυπου-Περιβάλλοντος.

Το φυσικό περιβάλλον παίζει επίσης ρόλο στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Όλοι γνωρίζουμε ότι αν μια εγκυμονούσα γυναίκα βρεθεί σε περιβάλλον εκπομπής μεγάλης έντασης ραδιενέργειας (πχ. όπως έγινε μετά τις Ατομικές Βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι ή το Τσερνομπίλ) τότε ένα παιδί έχει πιο πολλές πιθανότητες να μολυνθεί και να αποκτήσει Νοητική Υστερήση. Ακόμη γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι που μεγαλώνουν σε αγροτικές, ημιαστικές περιοχές έχουν λιγότερες πιθανότητες εκδήλωσης ψυχολογικών προβλημάτων από ότι όσοι μένουν σε αστικά κέντρα. Βλέπουμε, λοιπόν, πως ακόμη ένας περιβαλλοντικός παράγοντας επιδρά πάνω στον Γονότυπο και διαμορφώνει αλλιώς το Φαινότυπο.

Το οικογενειακό περιβάλλον μεταδίδει τις πρώτες εμπειρίες στο άτομο σχετικά με το ποιόν του χαρακτήρα του, το πώς λειτουργεί ο κόσμος γύρω του και πως οι άλλοι άνθρωποι δίνοντας του ένα «οδικό χάρτη» τρόπου σκέψης και αντίδρασης. Επιπλέον, λειτουργεί ως πρότυπο μίμησης των συμπεριφορών του από το παιδί και μετάδοσης αξιών για τη ζωή. Οι αντιδράσεις του οικογενειακού περιβάλλοντος στην ιδιοσυγκρασία του παιδιού και το πώς το παιδί θα ερμηνεύσει τις αντιδράσεις αυτές βάση της ιδιοσυγκρασίας του, θεμελιώνουν την μετέπειτα προσωπικότητα του ως ενήλικος.

Οι κοινωνικές επιδράσεις επιδρούν στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς, εξίσου σημαντικό με τις υπόλοιπες πχ. αν ένας άνθρωπος μεγαλώνει σε περιβάλλον πολέμου έχει διαφορετική οπτική για το πώς εκτιμά τον κίνδυνο στη ζωή του από ότι ένας άνθρωπος που μεγαλώνει σε περιβάλλον ευμάρειας, ασφάλειας και ειρήνης. Το κοινωνικό περιβάλλον ορίζει το πλήθος των ερεθισμάτων που θα δεχτεί ένας άνθρωπος για να καλλιεργήσει τα ταλέντα του που έχει εγγεγραμμένα στο Γενετικό του Κώδικα. πχ. αν ένα παιδί έχει γεννηθεί με ταλέντο στα μαθηματικά αλλά μεγαλώνει σε περιοχή χωρίς σχολείο (πχ. Αφρική) δε θα γίνει ποτέ του μαθηματικός.

Το κοινωνικό περιβάλλον, ακόμη, εφοδιάζει το άτομο με Αξίες που οφείλει να ακολουθήσει για να ενταχθεί σε αυτό, ούτως ώστε να μην τον περιθωριοποιήσει. Οπότε όταν αξιολογούμε τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά κάποιου ανθρώπου, χρειάζεται να έχουμε υπόψη το κοινωνικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό περιβάλλον από όπου αυτός προέρχεται.

Συνοπτικά ο τελικός φαινότυπος των αντιδράσεων συμπεριφορών και προσωπικότητας ενός ανθρώπου δεν μπορεί να προβλεφθεί αποκλειστικά από τα γονίδια του ποτέ. Είναι η αλληλεπίδραση του Γονότυπου με όλα τα περιβάλλοντα που διαμορφώνει τόσους πολλούς Φαινότυπους, που κάνει δηλαδή, κάθε άτομο ξεχωριστό και μοναδικό.

Γι’ αυτό το λόγο οι ψυχολόγοι λαμβάνουν αναλυτικές πληροφορίες για όλα αυτά τα περιβάλλοντα της ζωής κάθε θεραπευόμενου. Μόνο έτσι κατανοούν τη μοναδικότητα του καθενός. Μόνο έτσι μπορούν να γίνουν χρήσιμοι για τον κάθε έναν. Διότι πρέπει η θεραπεία να εξατομικευτεί για να ταιριάζει στο μοναδικό Φαινότυπο του κάθε ανθρώπου.

Όσοι γενικοί χειρισμοί και να χρειάζονται, πάντα αυτοί τελικά προσαρμόζονται στον κάθε έναν θεραπευόμενο για να προσιδιάζουν στην μοναδικότητα του.